بررسی نقش عوامل اجتماعی و جمعیتی در تغییرات الگوی مصرف خانوارهای شهری و روستایی ایران

تغییر الگوی مصرف خانوار در ایران یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که از تغییرات اجتماعی و جمعیتی بسیار تأثیر پذیرفته است. توجه به مسئلۀ تخصیص منابع محدود کشور و مدیریت جمعیتی الگوی مصرف خانوارهای کشور سبب شده است تا بررسی تغییرات الگوی مصرف و عوامل مؤثر بر آن از اهمیت بالایی برخوردار باشد. هدف اصلی این مقاله، بررسی تأثیر پویایی جمعیت بر تغییرات الگوی مصرف خانوارهای روستایی و شهری بوده است. به منظور نیل به اهداف این مقاله از روش تحلیل ثانویه، با تکیه بر اطلاعات هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی طی دورۀ 1392-1363 استفاده شده است. همچنین در بررسی نقش تغییرات جمعیت در تغییرات الگوی مصرف، مدل شبه­پانل در قالب مدل چندسطحی تقاطعی برای انجام مدلی زمان­مند به کار برده شده است. نتایج مطالعه نشان داد که الگوی مقطعی مصرف خانوار و روند تغییرات الگوی مصرف خانوار با متغیرهای سن سرپرست خانوار، وضعیت رفاهی خانوار، ترتیبات زندگی خانوار و خاستگاه سکونتی رابطۀ معنا‌داری دارد. همچنین، نتایج مدل شبه­پانل نشان داد که الگوی مصرف خانوار در دوره­ها و نسل­های موالید تفاوت معنا‌داری دارد. خانوارهای تک­نفره و خانواده­های زن­و­شوهریِ بدون فرزند در مقایسه با خانواده­های گسترده در سهم هزینه­های خوراک، تحصیل و آموزش و ارتباطات تأثیر معکوس و در مقابل در سهم هزینه­های مسکن و بهداشت و درمان تأثیر مستقیم و مثبتی دارند. با افزایش سن سرپرست خانوار سهم هزینه­های خوراک، تحصیل و آموزش و ارتباطات کاهش و سهم هزینه­های مسکن و بهداشت و درمان خانوار افزایش می­یابد. وضعیت رفاهی خانوار در میزان تخصیص هزینه­ای خانوار به مقوله­های خوراک و بهداشت و درمان تأثیر کاهشی و بر مسکن، ارتباطات و تحصیل و آموزش تأثیر افزایشی دارد.